تعیین «نخستین بانک مرکزی جهان» مستلزم بررسی اهداف، عملکردها و تداوم نهادی بانک‌ها در طول تاریخ است. در عمل چند نهاد در دوره‌های مختلف عملکردی مشابه بانک مرکزی امروز داشته‌اند؛ اما اگر معیار را «قدمت و بقا به‌عنوان نهادی با وظایف پولی و ثبات مالی» قرار دهیم، نام Sveriges Riksbank (بانک مرکزی سوئد) برجسته می‌شود. در ادامه تاریخچه پیدایش و تحول نخستین بانک‌های مرکزی و نقش هر یک در توسعه نظام‌های مالی توضیح داده می‌شود.

صرافی فلامک معامالت بی واسطه، هزینه کمتر، سرعت بیشتر

پیش‌زمینه: چرا «بانک مرکزی» مفهوم مستقل یافت؟

در قرون وسطی و اوایل دوران مدرن، خدمات بانکی عمدتاً توسط صرافی‌ها، بانک‌های خانوادگی و مؤسسات محلی ارائه می‌شد: نگهداری سپرده، صدور اعتبار و تسهیل مبادلات تجاری. اما با رشد تجارت بین‌المللی، نیاز به نهادی برای تنظیم نقدینگی، صدور پول قابل اعتماد و مدیریت بدهی دولت آشکار شد. همین نیازها باعث شکل‌گیری مؤسساتی شد که بخشی از کارکردهای بانک مرکزی امروزی — مانند مدیریت ذخایر، تسهیل انتقالات بین‌بانکی و وام‌دهی به دولت — را بر عهده گرفتند.

بانک آمستردام (Wisselbank، 1609) — پیشرو در خدمات بین‌بانکی

در سال 1609 بانک آمستردام، معروف به Wisselbank، تأسیس شد. وظایف اصلی آن عبارت بودند از: تبدیل ارزها، تسویه حساب‌های بین‌المللی و پذیرش سپرده‌های تجار. این بانک با ایجاد سیستم تسویه و ثبت حساب‌ها، توانست اعتماد تجار را جذب کند و به‌عنوان نهاد مرکزی تسویه برای تجارت بین‌المللی عمل نماید. اگرچه Wisselbank شاکله‌ای شبیه بانک مرکزی داشت، اما هیچ‌گاه رسماً «بانک مرکزی دولتی» به معنای امروزی نشد و بیشتر نهادی برای تسهیل تجارت و ثبات در بازارهای ارزی بود.

Sveriges Riksbank (1668) — قدیمی‌ترین بانک مرکزی بقاء یافته

پس از افول بانک خصوصی Stockholms Banco (تأسیس 1656) که مشکلات نقدینگی و ورشکستگی را تجربه کرد، پارلمان سوئد (Riksdag) در 1668 نهادی جدید به‌نام Riksens Ständers Bank را بنیان نهاد که بعدها به Sveriges Riksbank تبدیل شد. این بانک دارای سه ویژگی مهم بود که آن را به‌عنوان نخستین بانک مرکزی «بقایافته» می‌شناسانند:

تداوم نهادی: بانک از قرن هفدهم تاکنون به فعالیت ادامه داده است.

ایفای نقش‌های عمومی: از جمله وام‌دهی به دولت، نگهداری ذخایر، و به‌تدریج نظارت بر ثبات پولی.

تبدیل به مرجع رسمی: به‌عنوان نهادی دولتی که هدفش تضمین ثبات مالی و پولی بود شناخته شد.

بانک انگلستان (1694) — مدل بانک مرکزی مدرن و توسعه عملیات پولی

بانک انگلستان در 1694 برای تأمین مالی جنگ‌ها و مدیریت بدهی دولت تأسیس شد. با اینکه از نظر قدم پس از ریکس‌بنگ شکل گرفت، اما نقش و ساختار آن به‌سرعت الگوی بانکداری مرکزی مدرن را تثبیت کرد: صدور اسکناس، وام‌دهی به دولت، و بعداً عمل به‌عنوان وام‌دهنده آخرین رجوع (lender of last resort). به‌ویژه در قرن نوزدهم، عملکرد بانک انگلستان به‌عنوان چارچوبی برای توسعه بانک‌های مرکزی در دیگر کشورها تبدیل شد.

تفاوت‌ها و بحث‌های تاریخی

در بررسی «اولین بانک مرکزی»، مهم است تفاوت میان «نهادهایی با کارکرد‌های بانک مرکزی» و «بانک مرکزی رسمی دولتی» را در نظر گرفت. مؤسساتی مانند Banco di San Giorgio (جنوا، 1407) یا Wisselbank آمستردام، برخی از کارکردهای پولی و تسویه‌ای را داشتند، اما ویژگی‌هایی مانند صدور پول ملی و نظارت رسمی دولتی را به آن شکل نداشتند. از این منظر، Sveriges Riksbank به‌دلیل تداوم و انجام ماموریت‌های عمومی به‌عنوان قدیمی‌ترین بانک مرکزی شناخته می‌شود، در حالی که بانک انگلستان نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری مدل عملیاتی بانکداری مرکزی مدرن ایفا کرد.

میراث و اهمیت تاریخی

پیدایش نخستین بانک‌های مرکزی نقطه عطفی در تاریخ مالی بود زیرا:

ثبات پولی و افزایش اعتماد عمومی به ابزارهای پولی را ممکن ساخت.

امکانات دولت‌ها برای مدیریت بدهی و تأمین مالی بلندمدت را ارتقاء داد.

بستر توسعه بازارهای سرمایه و نظام بانکی را فراهم آورد.
این تحولات مسیر جهانی شدن مبادلات مالی و شکل‌گیری سیاست‌های پولی مدرن را هموار کردند.

صرافی فلامک یک صرافی در شهر تورنتو کاناداست که با 20 سال سابقه کاری در عرصه تبدیل ارزهای فیات و ارزهای دیجیتال فعالیت می کند. شما میتوانید بر روی کلیک روی این متن آدرس مارا پیدا کرده و جهت تماس با کارشناسان فلامک با شماره تلفن  14168561234+ تماس حاصل فرمائید.